رنسانس سیاسی و اجتماعی ایران

در چشم‌انداز سیاسی ایران آینده، باید فضایی امن و مشوق برای تعامل و بیان آراء متنوع شهروندان وجود داشته باشد. چون چالش‌های حزبی و جناحی، همچون بسیاری از کشورها، در ایران نیز اجتناب‌ناپذیر است.  آزادی‌های جمعی  باید فراتر از فعالیت‌های حزبی گسترش یابند، و فضاهایی فراهم شود که شهروندان بتوانند استقلال فکری و فردی خود را پررنگ‌تر نشان دهند.

آزادی عمومی، شامل مشارکت دموکراتیک، حق تجمع، و توانایی تأثیر در تصمیمات جمعی می‌شود. برای یک جامعه عدالت‌محور، نه تنها باید کالاها و فرصت‌ها به شکل عادلانه توزیع شوند، بلکه محیط‌هایی فراهم شود که آزادی‌ها و استقلال فردی نیز بتوانند رشد کنند. یک مجمع شهروندی با تأکید بر مشارکت مستقیم و دموکراسی مشورتی، می‌تواند راه‌حلی جهت مواجهه با چالش‌های جمهوری متکثر باشد.

هدف مجامع شهروندی، ایجاد رضایت شهروندان و تعهد دولت به تضمین منافع آنان است. باید آن‌ها را به عنوان یک پروژه مدنی و نهادی متصور شد تا با نقائص دموکراسی سنتی مقابله کند. دستیابی به مشروعیت نیازمند هماهنگی اقدامات دولت و پذیرش شهروندان است. در این زمینه، جامعه مدنی نقش حیاتی در پیشبرد دموکراسی و بهبود حاکمیت دارد. با تعامل بین دولت و شهروندان، می‌توان به نیازها و خواسته‌های مردم پاسخ داد (1).

همچنین از تجربیات انقلاب ۵۷ می‌توان آموخت که در مراحل ابتدایی تأسیس جمهوری جدید ایران، لازم است به چالش تفکیک و تقسیم شهروندان پرداخت. برای جلوگیری از این احساس افتراق، باید مطمئن شویم که هیچ گروهی از شهروندان تحت تاثیر یک گروه یا اکثریت نباشند. متأسفانه بسیاری از مردم فقط به منابع خبری خود علاقه دارند و تمایل به دیدن فقط یک طرف مسئله را دارند، مسئله‌ای که باید به آن توجه کرد.

جامعه مدنی، با سازمان‌ها و گروه‌های خود، نقش اساسی در برقراری ارتباط بین دولت و مردم را دارد و معمولاً نماینده صدای جمعی مردم است. هدف یک حکومت دموکراتیک این است که به شهروندان اجازه دهد تا حقوق و وظایف خود را اعمال کنند. نقش جامعه مدنی اطمینان از تحقق آزادی، عدالت و مشروعیت است.

مجمع شهروندی یک نهاد نوآورانه است که به گفتگوهای متوازن و آگاهانه در موضوعات مختلف مانند آموزش، بهداشت، سیاست‌های اقتصادی و حقوق بشر می‌پردازد. این نهاد بر اساس اصول دموکراسی مشورتی فعالیت می‌کند. فرآیند کار آن با مطالعه موضوعات آغاز می‌شود تا شهروندان آگاه‌تر شوند، سپس مشورت‌ها در گروه‌های کوچکتر و متنوع آغاز می‌شود تا نقاط مشترک را پیدا کنند (2).

پس از آگاهی به نقاط مشترک, مجمع به مرحله‌ی تصمیم‌گیری می‌رسد که اعضا توصیه‌های مختلف را با استفاده از روش‌های متنوع تصویب می‌کنند. این توصیه‌ها سپس به عموم مردم و قوه مقننه ارائه می‌شوند،. این فرآیند را  گروهی از کارشناسان بی‌طرف و متخصص راهبری می‌کنند. با پایه‌گذاری مجمع شهروندان، فرصتی برای تصمیم‌گیری‌های مشورتی و آگاهانه فراهم می‌شود. این نهاد، مسائل را خارج از سیاست‌های حزبی قرار داده و به دستان شهروندان می‌سپارد. این رویکرد به تقویت فرآیندهای دموکراتیک و ارتقاء کیفیت تصمیم‌گیری کمک می‌کند. توصیه‌های مجمع را  باید جدی گرفته و به عنوان نماد اراده‌ی عمومی مردم در نظر گرفته شوند. به منظور حفظ استقلال مجمع، مقرراتی می‌توان ارائه داد، نظیر اینکه مجلس باید به توصیه‌ها پاسخ‌دهی علنی کند.  این نهاد، بدون تمایل به جایگزینی نهادهای سنتی (مقننه و قضاییه )، یک لایه‌ی جدید از مشورت و توصیه شهروندان به فرآیندهای قانونی می‌افزاید (3).

یکی دیگر از زمینه‌های مهم همکاری مجمع شهروندان، تفسیر قانون اساسی است. این نهاد می‌تواند نظر جمعی شهروندان را در موضوعات حقوقی چالش‌برانگیز به دادگاه‌ها ارائه دهد. آنچه که مهم است، این است که مجمع نباید جایگزین قوه قضاییه شود، بلکه به عنوان یک نهاد مکمل به آن نگاه شود. همکاری مجمع با نهادهای قضائی می‌تواند به ارتقاء فرهنگ گفتگو و بهبود فرآیندهای قضائی کمک کند (4,5).

مجمع شهروندان با یک ترکیبی که چندرنگی و تنوع جامعه ایران را نمایان می‌سازد، باید به عنوان یکی از ستون‌های مهم دموکراسی در ایران شناخته شود. این مجمع، همچون ضربان قلب در یک جامعه، پویا و فعال است. رویکرد انتخاب تصادفی اعضا، به جامعه اطمینان می‌دهد که نمایندگان متنوع و واقعی از همه لایه‌های جامعه در آن حضور دارند و بر موضوعات حیاتی جامعه بحث و تأمل می‌کنند.

برای آغاز، لازم است که مجمع به طور منصفانه و متوازن از بین همه جنسیت‌ها، سنین، قومیت‌ها، مذاهب، وضعیت‌های اجتماعی-اقتصادی و مناطق متنوع جمع‌آوری شود. از فارس‌ها تا آذری‌ها، کردها، لرها، عرب‌ها، بلوچ‌ها، ترکمن‌ها و سایر قومیت‌ها، همگان باید در این مجموعه حضور داشته باشند. بر تنوع دینی جامعه ایران نیز باید با احترام نگاه شود (6). 

هدف و فعالیت‌های مجمع شهروندان باید بر موضوعات ملی حیاتی مانند حفاظت از محیط‌زیست، حقوق زنان، حقوق قومیت‌ها، بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی، تجدید نظر در زمینه‌های آموزشی، سلامت، سیاست‌های اقتصادی، دیجیتالیزاسیون، شفافیت در فعالیت‌های دولت، حقوق بشر و استراتژی‌های انرژی متمرکز شود (7).

مجمع شهروندی قادر است تحولات قابل توجهی در روند دموکراتیک ایران ایجاد کند. این نهاد به عنوان پل ارتباطی بین شهروندان و قوه‌های حکومتی عمل می‌کند و صداهای مختلف جامعه را به دولت می‌رساند. با بررسی مسائل مهم اجتماعی و سیاسی، مجمع شهروندی به سیاست‌گذاری مؤثر در این زمینه‌ها کمک می‌کند.

به علاوه مجمع شهروندی با تأکید بر حقوق و مسئولیت‌های متقابل دولت و شهروندان در قرارداد اجتماعی  می‌تواند در ارتقاء مشروعیت جمهوری ایران نقش مؤثری ایفا کند و به عنوان نمادی از تعهد به دموکراسی مشارکتی و نقش محوری شهروندان در شکل‌دهی به سرنوشت خود اهمیتی ویژه داشته باشد.

برای موفقیت این نهاد انتخاب تصادفی شرکت‌کنندگان با تنوع فرهنگی-اجتماعی ایرانی، فرآیند مشورتی شفاف و اثربخشی لازم را دارا بوده و توصیه‌های مجمع به قوا باید مورد توجه قرار گیرد.مجمع شهروندی همراه با تقویت نهادهای دیگر و ترویج آموزش مدنی می‌تواند به ایران کمک کند تا جمهوری فراگیر، پاسخگو و انعطاف‌پذیری را در آینده خود ایجاد کند و مشروعیت جمهوری جدید ایران را مشخص نماید.

1. Olsen, Johan P., ‘Democratic Accountability and the Terms of Political Order’, Democratic Accountability, Political Order, and Change: Exploring Accountability Processes in an Era of European Transformation (Oxford, 2017; online edn, Oxford Academic, 20 Apr. 2017), https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780198800606.003.0001, accessed 25 July 2023.
2. Lempert, Robert. 2022. “A Way To Return The Constitution To The People: Having Citizens’ Assemblies Review U.S. Supreme Court Decisions Could Restore Faith in the System.” Noema Magazine, July 19.
3. Talmadge, Eva. “Citizens’ assemblies: are they the future of democracy?” The Guardian, February 1, 2023. https://www.theguardian.com/us-news/2023/feb/01/citizens-assemblies-are-they-the-future-of-democracy
4. Pal, Michael (2012). “The Promise and Limits of Citizens’ Assemblies: Deliberation, Institutions and the Law of Democracy“. Queen’s University at Kingston. 38
5. Lockard, Alan. Public Choice 147, no. 1/2 (2011): 255–57. http://www.jstor.org/stable/41483656.
6. Dowlen, Oliver. The Political Potential of Sortition: A Study of the Random Selection of Citizens for Public Office. United Kingdom: Imprint Academic, 2008.

       7. Manin, Bernard. The Principles of Representative Government.                  Themes in the Social Sciences. Cambridge: Cambridge                                  University Press, 1997. doi:10.1017/CBO9780511659935.mt